İşveren Tarafından İş Sözleşmesinin Haklı Nedenle Feshi
Haklı nedenle fesih hakkı, dürüstlük kuralları gereği iş ilişkisini sürdürmesi kendisinden beklenemeyecek tarafa belirli veya belirsiz süreli iş akdini derhal feshetme yetkisi veren bir bozucu yenilik doğuran haktır. Ortaya çıkan bir durum nedeniyle iş ilişkisinin taraflardan biri için çekilemez hale gelmişse haklı nedenle fesih hakkı ortaya çıkar. Katlanılmazlık halinin ölçütünü objektif iyi niyet kuralları yani dürüstlük kuralları oluşturur. Haklı nedenle fesih hakkı İş kanunun 24 ve 25. Maddelerinde düzenlenmiştir. 24. Madde işçi tarafından haklı nedenle feshi düzenlerken 25. Madde bu makalenin de konusunu oluşturan işveren bakımından haklı nedenle fesih hakkını düzenlemiştir. İşveren aşağıdaki durumların halinde belirli veya belirsiz süreli iş sözleşmelerini derhal fesih hakkını kullanarak sonlandırabilir.
İşveren Açısından Haklı Fesih Nedenleri
1)Sağlık Nedenleri
a)İşçinin Hastalanması veya Kazaya Uğraması
İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa yakalanması veya engelli hâle gelmesi durumunda, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi halinde işveren haklı nedenle fesih hakkını kullanabilir. İşçinin kastından amaç, onun hastalık veya sakatlığa yol açan olayı bilerek ve isteyerek gerçekleştirmesidir. Örneğin içki düşkünlüğü olan bir işçi buna bağlı olarak hastalanmışsa diğer şartların da varlığı halinde işveren iş akdini feshedebilir. İşçinin içkiye düşkünlüğü onun alkollü içki kullanmayı alışkanlık haline getirdiğini ifade eder. Alışkanlık durumu yoksa bu hüküm uygulama alanı bulmaz. İşçi hastalandığı veya kazaya uğradığı takdirde işyerine ardı ardına üç işgünü veya bir ayda beş işgününden fazla sürecek şekilde gelmezse bu hüküm uygulanır.
b)İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması
Bu hükme göre işveren tarafından iş akdinin haklı nedenle feshedilebilmesi için üç koşul bir arada bulunmalıdır. Bu koşullar hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olması, işçinin işyerinde çalışmasının sakıncalı olması ve bu durumun sağlık kurulunca saptanmasıdır. Bu üç şart birlikte bulunduğu takdirde bu hüküm uygulama alanı bulur.
c)Gebelik durumu
Gebelik halinde fesih yukarıda bahsettiğimiz iki durumdan farklı olarak düzenlenmiştir. İş Kanunu’n 25. Maddesinin 1/b bendi şu şekildedir:
Alt bendinde sayılan sebepler dışında işçinin hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde işveren için iş sözleşmesini bildirimsiz fesih hakkı; belirtilen hallerin işçinin işyerindeki çalışma süresine göre 17 nci maddedeki bildirim sürelerini altı hafta aşmasından sonra doğar. Doğum ve gebelik hallerinde bu süre 74 üncü maddedeki sürenin bitiminde başlar. Ancak işçinin iş sözleşmesinin askıda kalması nedeniyle işine gidemediği süreler için ücret işlemez.
Düzenlemeye göre işveren tarafından işçinin gebeliği nedeniyle haklı nedenle fesih hakkı doğabilmesi için önce İK 74/1’e göre on altı haftanın geçmesi beklenecek, bu süreye İK 17/2 gereği işçinin kıdemine bağlı olacak şekilde bildirim süresi ve 6 haftalık süre eklenecektir. Sonuç olarak işçinin gebeliği sırasında belirtilen sürelerde iş akdi askıdadır. Bu sürelerde işçi işverenden ücret isteyemez, ancak Sosyal Güvenlik Kurumundan geçici iş göremezlik ödeneği alır. İşveren bahsettiğimiz süreler geçmeden bu nedene dayanarak iş akdini feshedemez.
2) Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri:
a)İşvereni yanıltması
İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması haklı fesih nedenidir. Örneğin işin gereği yabancı dil bilinmesi gerekiyorsa ve işçi bilmediği halde bildiğini ifade ediyorsa esaslı bir noktada işvereni yanıltma söz konusudur. Yanıltma sadece işçinin gerçeğe uygun olmayan sözler söylemesi halinde değil, işçinin iş sözleşmesinin esaslı noktalarından biri hakkında dürüstlük kuralı uyarınca konuşması gerektiği halde susması durumunda da ortaya çıkabilir.
b)İşçinin Şeref ve namusa dokunacak sözleri ve davranışları
İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnadlarda bulunması halinde işveren iş akdini haklı nedenle feshedebilir. Eleştiri boyutundaki ifadeler haklı fesih nedeni oluşturmaz. İşçinin bu sözleri işverene olabileceği gibi işveren vekiline karşı olduğu takdirde de işveren lehine iş akdini haklı nedenle fesih hakkı doğar.
c)İşçinin Cinsel Tacizde Bulunması
İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması hali haklı fesih nedenidir. Tacizin işyerinde olup olmaması önem arz etmeyeceği için işyeri dışında da taciz yapılmış olduğu halde haklı nedenle fesih sebebi doğar. Yargıtay kararlarına da konu olan diğer bir durum ise işçinin müşteriyi taciz etmesi halinde de haklı nedenle fesih hakkı doğmaktadır.
d)İşçinin Sataşması ve Sarhoşluğu
İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması haklı fesih nedenidir. Sataşma işverene olabileceği gibi işveren vekiline veya işverenin ailesine de olduğu takdirde fesih sebebi doğmaktadır. Sataşma fiili veya sözlü olarak gerçekleşebilir.
e)İşçinin Doğruluk ve Bağlılığa (Sadakate) uymayan Davranışları
İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması haklı fesih nedenidir.
f) İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi haklı fesih nedenidir.
g) İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi haklı fesih nedenidir.
h) İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi haklı fesih nedenidir.
ı) İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması haklı fesih nedenidir.
III- Zorlayıcı sebepler
İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması veya İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın 17 nci maddedeki bildirim süresini aşması haklı fesih nedenidir.
İşçi şayet feshin yukarıdaki bentlerde sayılan sebeplere uygun olmadığını düşünüyorsa İK 18, 20 ve21. Madde hükümleri çerçevesinde yargı yoluna başvurabilir.
Haklı Nedenle Fesih Hakkı Kaç Gün İçinde Kullanılmalıdır?
İş Kanunu’n 26. Maddesinde derhal fesih hakkı kullanımın süresi düzenlenmiştir. Maddeye göre işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işveren tarafından yapılacak haklı nedenle derhal fesih hakkı, bu çeşit davranışlarda bulunulduğunun öğrenilmesinden itibaren başlayarak 6 iş günü ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren 1 yıl sonra sona ermektedir. Süre hesaplanırken haklı sebep feshinin öğrenildiği gün dikkate alınmaz. Bu süre geçtikten sonra yapılan haklı nedenle fesih haksız feshin hüküm ve sonuçlarını doğurmaktadır. Yani haklı nedenle fesih hakkı kullanılamaz. Bu süre hak düşürücü bir süre olup mahkeme resen göz önünde bulundurur. Bununla birlikte haklı fesih nedeni oluşturan ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış devam ettiği sürece hak düşürücü süre işlemez. Yani bu süre söz konusu davranışın sona ermesinden sonra altı iş günü süresi başlar. Son olarak eğer işçi maddi çıkar sağlıyorsa bir yıllık hak düşürücü süre uygulanmaz.
İş Sözleşmem İşveren Tarafından Haklı Nedenle Feshedilirse Kıdem Tazminatı Alabilir Miyim?
İşveren iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkını derhal kullanabilmektedir. Yani önceden işçiye –kıdemine bağlı olarak- bir bildirimde bulunması gerekmemektedir. Dolayısıyla işçi ihbar tazminatına hak kazanamaz. Bununla birlikte işveren tarafından yapılan haklı nedenle fesih halinde iş güvencesi hükümleri uygulama alanı bulmaz. İş sözleşmesi haklı nedenle feshedilen işçi işsizlik maaşından faydalanamaz. İş sözleşmesi iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılıktan feshedilen işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz.
