İşçinin İş Akdini Haklı Nedenle Feshetmesi
Haklı nedenle fesih hakkı, dürüstlük kuralları gereği iş ilişkisini sürdürmesi kendisinden beklenemeyecek tarafa belirli veya belirsiz süreli iş akdini derhal feshetme yetkisi veren bir bozucu yenilik doğuran haktır. Ortaya çıkan bir durum nedeniyle iş ilişkisinin taraflardan biri için çekilemez hale gelmişse haklı nedenle fesih hakkı ortaya çıkar. Katlanılmazlık halinin ölçütünü objektif iyi niyet kuralları yani dürüstlük kuralları oluşturur. Haklı nedenle fesih hakkı İş kanunun 24 ve 25. Maddelerinde düzenlenmiştir. 25. Madde işveren tarafından haklı nedenle feshi düzenlerken 24. Madde bu makalenin de konusunu oluşturan işçi bakımından haklı nedenle fesih hakkını düzenlemiştir. 24. Maddedeki düzenlemeler sınırlı sayıdadır. İşçi bu sebepler dışında başka bir sebebe dayanarak haklı nedenle fesih gerçekleştiremez. Haklı nedenlerle fesih belirsiz süreli iş sözleşmelerinde olabileceği gibi belirli süreli sözleşmelerde de olabilecektir.
Yasa koyucu işçinin haklı nedenlerle fesih hakkını 3 başlık altında düzenlemiştir.
Sağlık Sebeplerinden Dolayı İş Sözleşmemi Haklı Nedenle Feshedebilir Miyim?
1)Sağlık Nedenleri İle Haklı Sebeple Fesih
Sağlık sebeplerine dayanarak yapılan haklı nedenle fesih 2 durumda gerçekleşebilir. Bunlardan ilki “işin işçinin sağlığı için tehlikeli olması “ halidir. Maddeye göre iş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı ve yaşayışı için tehlikeli olursa işçi için haklı nedenle fesih sebebi bulunmaktadır. Fesih hakkının doğabilmesi için yapılan iş işçinin yaşamı veya sağlığı için tehlike yaratması gerekmekte olup tehlike işin niteliğinden kaynaklanmalıdır. Bu durumun tespit edilebilmesi için devlet veya meslek hastalıkları hastanesinden heyet raporu alınması gereklidir. Diğer durum ise “işverenin veya Başka bir işçinin bulaşıcı hastalığa tutulması halinde işçi iş akdini haklı nedenle feshedilebilir. Bu hükme göre haklı nedenle fesih sebebi doğabilmesi için işverenin veya diğer bir işçinin tutulduğu bulaşıcı hastalığın işçinin sağlığı için ciddi bir tehlike oluşturması gerekir.
Ahlak Ve İyi Niyet Kurallarına Uyulmamasından Dolayı İş Sözleşmemi Haklı Nedenle Feshedebilir Miyim?
2)Ahlak ve İyi Niyet Kurullarına Uyulmamasından Dolayı Haklı Nedenle Fesih
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmayan haller ve benzerleri iş feshinin haklı sebeple sona erdirilmesinde uygulamada en çok karşılaşılan durumdur. Birden çok başlıkta düzenlenen bu haller şu şekildedir:
a)İşverenin İşçiyi yanıltması: işveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada iş sözleşmesinin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa işçi lehine derhal fesih hakkı doğar. Yani işçi iş sözleşmesini haklı nedenlere dayanarak fesih edebilir. Örneğin ücret iş akdi için esaslı bir noktadır. Ancak odanızdaki masanın renginin farklı olması iş akdi için esaslı nokta değildir. Bu sebebe dayanarak iş akdi fesih edilirse feshiniz haksız nedene dayanır.
Mobbinge Uğrarsam İş Sözleşmemi Haklı Nedenle Feshedebilir Miyim?
b)İşverenin Şeref ve Namusa Dokunacak Sözleri ve Davranışları, Cinsel veya Psikolojik Tacizi (Mobbing)
İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa işçi iş sözleşmesini haklı nedenler feshedebilir. İşyerinde mobbinge (Psikolojik Şiddet) uğrayan işçi de iş akdini haklı nedenle derhal feshedebilir. İşçi iş sözleşmesini feshetmeyip kişilik haklarının ihlali nedeniyle maddi ve manevi tazminat ve diğer haklarını talep edebilir. Bahsettiğimiz bu hükümdeki fiiller işveren vekilleri tarafından gerçekleştirilirse de işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle fesih hakkı bulunmaktadır.
İşverenin Sataşması Halinde İş Sözleşmemi Haklı Nedenle Feshedebilir Miyim?
İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnat veya ithamlarda bulunursa işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Sataşma sözle (hakaret, küfür) olabileceği gibi davranışla (dövme) de olabilir. Aynı zamanda işverenin gözdağı vermesi yani işverenin işçiyi tehdit etmesi halinde de iş sözleşmenizi haklı nedenle feshedebilirsiniz. İşverenin işçiye veya ailesine karşı hapisle cezalandırılan bir suç işlemesi de bu madde kapsamında yer almaktadır. Burada önemli bir nokta ise işlenen fiilin yaptırımın para cezası ile değil hapis cezası ile düzenlenmesidir.
Diğer İşçinin Cinsel Tacizin Uğramam Halinde İş Sözleşmemi Haklı Nedenle Feshedebilir Miyim?
İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa işçi bakımından haklı nedenle fesih hakkı bulunmaktadır. Fesih hakkının doğabilmesi için cinsel tacizin işyerinde meydana gelmesi ve durumun işverene bildirilmesine rağmen gerekli önlemlerin alınmamış olması gerekir. Gerekli önlemlere işverenin bu durumun bir kere daha gerçekleşmemesi için çabalaması veya tacizin ağırlığına bağlı olarak tacizci işçinin işine son vermesidir.
İşverenin Ücret Ödememesi Halinde İş Sözleşmemi Haklı Nedenle Feshedebilir Miyim?
İşçi şayet temel ücretinin yanı sıra her türlü ücret eklerinin (örneğin ikramiye, prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı vb.) ödenmemesi sebebiyle iş sözleşmesini haklı nedenlerle feshedebilir. Buna karşılık işçi yapılan ücret artışını yeterli bulmaması veya zam talebinin kabul edilmemesi nedeniyle iş akdini sona erdirmesi haksız fesih sayılır. İşverence ücretin ödenmemesi veya eksik ödenmesi hali dışında geç ödenmesi halinde de işçi bakımından haklı nedenle fesih hakkı bulunmaktadır. Ancak dürüstlük kuralları bu hakkın sınırını oluşturmaktadır. Ayrıca işverenin düştüğü mali güçlük veya genel ekonomik kriz işçilerin ücretlerinin ödenmemesinin veya ödemenin ertelenmesinin haklı gerekçesini oluşturamaz.
Primlerim Düşük Gösteriliyorsa İş Sözleşmemi Haklı Nedenle Feshedebilir Miyim?
İş kanununa göre çalışma şartları uygulanmazsa işçi bakımından iş akdini haklı nedenlerle fesih hakkı doğar. Hangi koşulların uygulanmaması halinde iş sözleşmesi feshedilebilir sorusuna Yargıtay kararlarından örnekler verebiliriz. İş Sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun olmayan koşullarda çalıştırılan, Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmeyen, SGK primleri yatırılmayan, primleri düşük gösterilen, yasaya uygun olarak kreş açılması talebi yerine getirilmeyen işçinin çalışma koşullarının uygulanmaması nedeniyle işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.
3)Zorlayıcı Nedenler
İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa, işçi haklı sebeple derhal fesih hakkını kullanabilir. Bu maddede düzenlenen zorlayıcı neden işyerinde ortaya çıkmalıdır.
Haklı Nedenle Fesih Hakkımı Kaç Gün İçinde Kullanmalıyım?
İş Kanunu’n 26. Maddesinde derhal fesih hakkı kullanımın süresi düzenlenmiştir. Maddeye göre İşçinin, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak haklı nedenle derhal fesih hakkı, bu çeşit davranışlarda bulunulduğunun öğrenilmesinden başlayarak 6 iş günü ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren 1 yıl sonra sona ermektedir. Bu süre geçtikten sonra yapılan haklı nedenle fesih haksız feshin hüküm ve sonuçlarını doğurmaktadır. Yani haklı nedenle fesih hakkı kullanılamaz. Bu süre hak düşürücü bir süre olup mahkeme resen göz önünde bulundurur. Bununla birlikte haklı fesih nedeni oluşturan ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış devam ettiği sürece hak düşürücü süre işlemez. Yani bu süre söz konusu davranışın sona ermesinden sonra altı iş günü süresi başlar. Son olarak eğer işçi maddi çıkar sağlıyorsa bir yıllık hak düşürücü süre uygulanmaz.
Haklı Sebeple Fesih Yaparsam Tazminat Alabilir Miyim?
İş kanuna göre iş akdi haklı nedenle feshedilirse işçi yasadan ve sözleşmeden doğan para ve parayla ölçülmesi mümkün tüm menfaatlerinden yararlanır. Yani işçi şartları oluştuğu takdirde ihbar ve kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Aynı zamanda işçi iş akdini haklı nedenle feshederse ve bu davranış sonucu bir zarara uğrarsa genel hükümlere göre tazminat talep edebilir.
Prof. Dr. Sarper Süzek’in İş Hukuku kitabından yararlanılmıştır.
